Studie energiesysteem 2050: kompas bij urgente keuzes energietransitie

Met het rapport ‘Het Energiesysteem van de Toekomst’ maken de Nederlandse netbedrijven gedetailleerd inzichtelijk hoe onze energiehuishouding eruit kan zien in 2050. De studie, uitgevoerd op verzoek van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, is gisteren door demissionair minister Van ’t Wout naar de Tweede Kamer gestuurd. Vier scenario’s voor een klimaatneutraal, integraal systeem zijn volledig uitgewerkt*. Maatschappelijke afwegingen en politieke keuzes bepalen de route naar 2050; de studie geeft aan wat de consequenties zijn voor ruimtegebruik, kosten en uitvoeringsduur. Duidelijk is dat er op korte termijn (politieke) keuzes nodig zijn; voor de grote aanpassingen moet de schop nú op de goede plaats de grond in.

De grootste verandering in onze energiehuishouding ontstaat door het opwekken van elektriciteit uit weersafhankelijke bronnen. Daardoor is er geen relatie meer tussen aanbod van en vraag naar elektriciteit. De verschillen – zowel kort als langdurend – moeten overbrugd worden met nieuwe vormen van flexibiliteit in ons energiesysteem. Bekende voorbeelden zijn opslag in batterijen of omzetting (conversie) van elektriciteit in waterstof. Maar ook vraagsturing (om mee te kunnen bewegen met het aanbod) en duurzame gascentrales maken het systeem betrouwbaar en robuust.

Elektriciteit verdubbelt, duurzaam gas belangrijke rol
De vraag naar elektriciteit zal grofweg verdubbelen; ook de omvang het net verdubbelt.
Manon van Beek, CEO TenneT: “Wij zijn al bezig met grootschalige uitbreiding van het hoogspanningsnet, maar het is heel belangrijk dat alle partijen in Nederland nu in beweging komen. Dan kan de vraag naar duurzaam opgewekte elektriciteit meegroeien met het stijgende aanbod,  bijvoorbeeld door elektrificatie van de industrie.”
Het gasnet wordt aangepast om duurzame gassen te kunnen vervoeren. Er komt een landelijk dekkend waterstofnet om met name de industrie te voorzien van deze grondstof en energiebron. De netten voor elektriciteit, duurzame gassen, warmte en CO2 zullen verbonden zijn in één integraal systeem, om in onderlinge samenhang te kunnen voorzien in de energiebehoefte.
Han Fennema, CEO Gasunie: “Waterstof speelt in alle scenario’s een cruciale rol in het integrale systeem. We hebben een startschot nodig om te kunnen beginnen met de realisatie van de waterstof-backbone. Daarnaast willen we voldoende opslag voor waterstof kunnen aanleggen waarmee we periodes van tekorten aan elektriciteit kunnen overbruggen.”
De aanleg van het toekomstig energiesysteem vergt hoge maatschappelijke investeringen. Tegelijkertijd kan het een motor zijn voor groen herstel: de aanleg creëert duizenden (technische) banen en voor marktpartijen liggen er volop kansen voor het realiseren van flexibiliteitsmiddelen en -diensten. 

Keuze locaties cruciaal voor kosten, tijd en ruimtegebruik
De studie van de gezamenlijke netbedrijven maakt duidelijk welke eisen een klimaatneutraal energiesysteem stelt aan infrastructuren, en wat de consequenties van keuzes zijn voor uitvoerbaarheid, planning, kosten en ruimtebeslag. Daarmee biedt het rapport een kompas bij de afwegingen die alle betrokkenen bij de energietransitie moeten maken. Het is bijvoorbeeld sterk kostenbesparend om opwek van elektriciteit dichtbij de vraag te realiseren. Ook de locatiekeuze voor flexibiliteitsmiddelen – zoals conversie naar waterstof – is belangrijk: als de elektriciteit uit wind op de Noordzee al op zee of direct aan de kust kan worden verwerkt, scheelt dat kostbare en tijdrovende aanleg van hoogspanningsverbindingen. 
Marc van der Linden, CEO Stedin, namens de regionale netbeheerders: “De opgave is enorm en mensen zullen ook zien dat we in hun omgeving werken aan het energiesysteem. Simpel gezegd moet op veel plaatsen de straat open. Als we in goed overleg tot efficiënte keuzes komen, scheelt dat veel overlast, tijd en geld. Belangrijke factoren voor het maatschappelijk draagvlak.”

Regie hard nodig om te kunnen versnellen
Voor de grote aanpassingen en projecten vragen de netbeheerders om snelle aanwijzing van locaties door de overheid. 2050 is voor de aanleg van het toekomstig energiesysteem heel dichtbij. Realisatie van kabeltracés en transformatorstations neemt jaren in beslag, ook door de duur van besluitvormingsprocessen. Hetzelfde geldt voor de opslaglocaties voor waterstof. Bovendien is er een nijpend tekort aan technische mensen; prioriteren is noodzaak. 
De netbedrijven doen dan ook een appèl op overheden op alle niveaus om prioriteiten te stellen en een regierol te nemen, bijvoorbeeld binnen een nationaal programma.  Daarin kunnen alle lopende trajecten voor verduurzaming van regio’s en sectoren (industrie, mobiliteit, gebouwde omgeving, Noordzee) samenkomen. Sturingsmechanismen zijn onontbeerlijk om in publiek belang te komen tot (kosten)efficiënte keuzes en tijdige realisatie. 

Actuele vervolgstudies
‘Het Energiesysteem van de Toekomst’ is voor de netbedrijven een vertrekpunt voor terugkerende verkenningen, samen met maatschappelijke partijen, om steeds actuele inzichten te bieden. Nieuwe technologie, regelgeving en gemaakte keuzes worden dan opnieuw verwerkt in de doorrekeningen voor infrastructuur en behoefte aan flexibiliteit. Nog dit jaar start een vervolgstudie voor het Programma Energie Hoofdstructuur over ruimtelijke varianten en aanlandingsroutes voor windenergie vanaf de Noordzee.

*De studie van de gezamenlijke netbedrijven is gebaseerd op de vier klimaatneutrale energiescenario’s (Berenschot en Kalavasta, april 2020) die fase 1 vormden van deze integrale infrastructuur-verkenning. 

Bekijk het volledige rapport: "Het Energiesysteem van de Toekomst!"